Podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy

Podatek jest formą przymusowego i bezzwrotnego świadczenia pieniężnego na rzecz państwa lub organów innych organizacji sprawujących władzę publiczną, np. samorządu terytorialnego. Reforma podatkowa w Polsce wprowadziła dwa specyficzne typy podatków: podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy. Podatek od towarów i usług jest – biorąc pod uwagę jego konstrukcję – zaliczany do podatków obrotowych, gdyż podstawę opodatkowania stanowi obrót rozumiany jako kwota należna z tytułu sprzedaży towarów oraz usług, i zastąpił dotychczas stosowany podatek obrotowy. Podatek ten nazywany jest nieraz podatkiem od wartości dodanej i znany jest w świecie jako VAT (ang. value added tax). Tego rodzaju podatek obowiązuje w bardzo wielu krajach, a stosowany jest przez wszystkie kraje należące do Unii Europejskiej. Różni się on w poszczególnych krajach głównie stawką opodatkowania, chociaż w krajach Unii czynione są starania w kierunku ujednolicenia stawki.

Podatek ten nakładany jest na każdą transakcję sprzedaży w procesie produkcji oraz wymianie i każdy biorąc udział w całym łańcuchu transakcji płaci podatek tylko od wzrostu wartości, do którego się przyczynił, czyli od wartości przez niego dodanej. Naliczanie podatku nie ma jednak charakteru kumulacyjnego obciążenia, wysokość podatku nie zależy więc od liczby transakcji, jakie nastąpiły do momentu zakupu przez ostatecznego nabywcę, zazwyczaj klienta w sklepie detalicznym. Efekt ten osiągany jest przez specyficzną metodę naliczania podatku, polegającą na tym, że z podatku obliczonego od całości obrotu w danej fazie pośredniej lub w fazie ostatniej potrąca się kwoty podatku zapłacone od obrotów zrealizowanych wcześniej. Podatek przekazywany jest więc do budżetu (urzędu skarbowego) w postaci cząstkowych wpłat z każdej fazy obrotu.

Opodatkowaniu podlega sprzedaż towarów i odpłatne świadczenie usług, można więc powiedzieć, że podatek od towarów i usług ma charakter podatku powszechnego. Tylko bardzo nieliczne towary i usługi są z mocy prawa zwolnione od podatku. Należą do nich na przykład: mięso surowe, wyroby przemysłu jajczarsko-drobiarskiego, surowce mleczarskie, miód, produkty rolne i inne, a z usług: usługi w zakresie rolnictwa i leśnictwa, usługi w zakresie nauki, oświaty, ochrony zdrowia i inne.